Róża dzika – Rosa canina
Ang. Dog Rose; franc. Eglantier; niem. Hunds-Rose; ros. Szipownik sobaczyj.

Występowanie
W Europie, Azji Mniejszej, płn. Afryce; w Polsce powszechnie na całym obszarze.

Surowiec
Owoc róży — Fructus Rosae (Fructus Cynosbati). Z niektórych pokrewnych gatunków róży otrzymuje się równowartościowy surowiec, często zawierający więcej witaminy C (kwasu askorbowego).

Główne związki
Kwasy askorbowy i dehydroaskorbowy 0,6—1,8% (niekiedy 4—6%), flawonoidy (m.in. astragalina, izokwercytryna), witaminy A, B1, B2, E i K, garbnik, kwasy organiczne (m.in. kw. jabłkowy do 1,5%), olejek eteryczny 0,03%, pektyny, związki cukrowe, sole mineralne.

Działanie
Metabolicum, tonicum, diureticum, cholagogum.
Wartość lecznicza owoców róży zależy przede wszystkim od zawartości witaminy C oraz synergistycznie działających flawonoidów. Organizm człowieka nie wytwarza witaminy C, a dzienne zapotrzebowanie na nią wynosi: dla mężczyzny — 75 mg, kobiety — 70 mg (w okresie ciąży do 100 mg, laktacji -— 150 mg), dla dzieci w wieku 1—3 lat — 35 mg i odpowiednio do wieku coraz więcej (chłopcy 13—20 lat — 90—100 mg, dziewczęta — 80 mg). Zapotrzebowanie to powinno być pokryte przez spożywane pokarmy (jarzyny, owoce), ale w stanach chorobowych, zwłaszcza przy wysokiej gorączce, występuje niedobór wit. C, który można wyrównać podawaniem preparatów syntetycznie otrzymywanej witaminy C (tabletki, ampułki) lub wyciągami z dzikiej róży zawierającymi naturalną witaminę C. Między syntetyczną a naturalną witaminą C nie ma różnic chemicznych, są natomiast wyraźne różnice w szybkości wchłaniania z przewodu pokarmowego i w skuteczności działania. Naturalna wit. C jest 3—5-krotnie bardziej aktywna niż syntetyczna, szybciej osiąga i dłużej utrzymuje niezbędne stężenie w organizmie, gdyż towarzyszące jej flawonoidy i kwasy organiczne chronią ją przed rozkładem. Witamina C jest związkiem o bardzo szerokim zakresie działania. Uczestniczy w procesach oksydoredukcyjnych (w tkankach oddaje dwa atomy wodoru, po czym jest redukowana przez glutation do związku pierwotnego); w biosyntezie. kolagenu, w zachowaniu elastyczności i odporności włośniczek (hamowanie aktywności hialuronidazy i zapobieganie depolimeryzacji kw. hialuronowego), konwersji kw. foliowego do folinowego; biosyntezie cholesterolu, niektórych prostaglandyn (np. w oskrzelach) i interferonu; w procesie krzepliwości krwi, wydzielania niektórych hormonów (np. 17- hydroksykortykosterydów z kory nadnerczy) i innych. W ostatnich latach wykazano użyteczność dużych dawek wit. C w zapobieganiu i leczeniu tzw. „choroby z przeziębienia” (common cold) na tle wirusowym i bakteryjnym oraz uzyskano nowe dane o roli tego związku w organizmie. Stwierdzono, że wit. C jest w dużej ilości magazynowana w krwinkach białych i płytkach, że uczestniczy w hamowaniu aktywności histaminy i chroni przed niektórymi skutkami stresu oraz, że pobudza mikrosomalny układ enzymatyczny, który ułatwia destrukcją różnych endogennych związków. Wyciągi z owoców róży również nieznacznie działają żółciopędnie i moczopędnie, prawdopodobnie dlatego, że mają właściwości przeciwskurczowe obejmujące mięśnie gładkie dróg moczowych i żółciowych oraz jelit (flawonoidy). Ze względu na zawartość licznych witamin mogą być traktowane jako środek ogólnie wzmacniający (tonicum).

Działania uboczne
Normalnie stosowane i wyższe dawki wyciągów z owoców róży nie wywierają żadnych szkodliwych działań, natomiast syntetyczna witamina C, podawana przez dłuższy okres w bardzo dużych dawkach (np. w „chorobie z przeziębienia” do 8 g dz.), może powodować przyzwyczajenia i po zmniejszeniu dawek prowadzić do wystąpienia objawów gnilca. U niektórych osób z predyspozycją, następuje konwersja znacznych ilości wit. C do szczawianów.

Zastosowanie
Wyciągi z owoców róży oraz preparaty wit. C podaje się jako lek główny w objawach gnilca lub zapobiegawczo, natomiast jako środek pomocniczy w wielu innych schorzeniach. Ze względu na utrudnioną resorpcję kw. askorbowego z pokarmów należy go podawać w biegunce, zapaleniu żołądka i jelit, chorobie wrzodowej, zanikowym nieżycie błony śluzowej przewodu pokarmowego, niedokwaśności, jak również po podaniu niektórych chemioterapeutyków lub specjalnej diety. Z powodu zwiększonego wydalania i rozkładu wit. C, należy ją podawać w długo trwających chorobach zakaźnych (np. czerwonka, dur brzuszny, zapalenie płuc, rozległe oparzenia, choroba reumatyczna). Również w innych schorzeniach wskazane jest podawanie witaminy C, np. w przeziębieniu, zapaleniu wątroby, kobietom w okresie ciąży, laktacji, rekonwalescentom, dzieciom i osobom w wieku podeszłym, w ogólnym osłabieniu i zmęczeniu oraz w stanach stresu. Jako środek moczopędny i żółciopędny stosuje się owoce róży wyłącznie w recepturowych mieszankach ziołowych.





ZIOŁA I ICH STOSOWANIE
B. Kuźnicka ,M. Dziak